Zakres merytoryczny 2. Ogólnopolskiej Olimpiady „Zarazkom wstęp wzbroniony. Zdrowie i higiena na co dzień”

W roku szkolnym 2024/2025 pod względem merytorycznym Olimpiada obejmuje wyszczególnione poniżej treści podstawy programowej do nauczania biologii w szkole podstawowej oraz treści wykraczające poza wiadomości szkolne, ale związane z 2. edycją Akcji Tron.
Wszystkie informacje potrzebne do wykonania zadań z Olimpiady uczniowie znajdą w:
- rzewodniku dla uczniów 2.edycji Akcji Tron,
- Poradniku dla nauczycieli 2.edycji Akcji Tron,
- podanej niżej bibliografii i netografii.
Punkty podstawy programowej, do których mogą odnosić się zadania na Olimpiadzie:
II. Różnorodność życia.
1. Klasyfikacja organizmów. Uczeń:
2) przedstawia charakterystyczne cechy organizmów pozwalające przyporządkować je do odpowiedniego królestwa.
2. Wirusy – bezkomórkowe formy materii. Uczeń:
1) uzasadnia, dlaczego wirusy nie są organizmami;
2) przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy (grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS).
3. Bakterie – organizmy jednokomórkowe. Uczeń:
1) podaje miejsca występowania bakterii;
2) przedstawia czynności życiowe bakterii;
3) przedstawia drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez bakterie (gruźlica, borelioza, tężec, salmonelloza);
4) wyjaśnia znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka.
5. Grzyby – organizmy cudzożywne. Uczeń:
1) przedstawia środowiska życia grzybów […];
2) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów;
3) wykazuje różnorodność budowy grzybów (jednokomórkowe, wielokomórkowe);
5) przedstawia znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka.
6. Różnorodność i jedność świata zwierząt:
2) płazińce – uczeń:
a) przedstawia środowiska i tryb życia płazińców,
b) obserwuje przedstawicieli płazińców (zdjęcia, filmy, schematy itd.) […]
c) wykazuje związek budowy morfologicznej tasiemców z pasożytniczym trybem życia,
d) przedstawia drogi inwazji płazińców pasożytniczych i omawia sposoby profilaktyki chorób wywoływanych przez wybrane pasożyty (tasiemiec uzbrojony i tasiemiec nieuzbrojony);
3) nicienie – uczeń:
a) przedstawia środowisko i tryb życia nicieni,
b) dokonuje obserwacji przedstawicieli nicieni (zdjęcia, filmy, schematy itd.) […],
c) przedstawia drogi inwazji nicieni pasożytniczych (owsik) i omawia sposoby profilaktyki owsicy;
5) stawonogi (skorupiaki, owady i pajęczaki) – uczeń:
b) dokonuje obserwacji przedstawicieli stawonogów (zdjęcia, filmy, schematy itd.) […]
c) przedstawia znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka;
III. Organizm człowieka.
1. Skóra. Uczeń:
1) przedstawia funkcje skóry;
3) uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku rozpoznania niepokojących zmian na skórze;
4) podaje przykłady chorób skóry (grzybice skóry, czerniak) oraz zasady ich profilaktyki;
5) określa związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV ze zwiększonym ryzykiem występowania i rozwoju chorób nowotworowych skóry.
2. Układ ruchu. Uczeń:
4) analizuje wpływ aktywności fizycznej na prawidłową budowę i funkcjonowanie układu ruchu;
5) podaje zasady profilaktyki skrzywień kręgosłupa.
3. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń:
2) rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) rodzaje zębów oraz określa ich znaczenie w mechanicznej obróbce pokarmu; przedstawia przyczyny próchnicy i zasady jej profilaktyki;
3) przedstawia źródła i określa znaczenie składników pokarmowych (białka, cukry, tłuszcze, witaminy, sole mineralne i woda) dla prawidłowego funkcjonowania organizmu;
4) wyjaśnia rolę błonnika w funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw;
5) uzasadnia konieczność stosowania diety zróżnicowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu (wiek, płeć, stan zdrowia, aktywność fizyczna itp.), przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość, anoreksja, bulimia, cukrzyca);
6) podaje przykłady chorób układu pokarmowego (WZW A, WZW B, WZW C, rak jelita grubego) oraz zasady ich profilaktyki.
Układ odpornościowy. Uczeń:
3) przedstawia istotę działania szczepionek; podaje wskazania zastosowania szczepionek i uzasadnia konieczność stosowania obowiązkowych szczepień;
6. Układ oddechowy. Uczeń:
4) analizuje wpływ palenia tytoniu (bierne i czynne), zanieczyszczeń pyłowych powietrza na stan i funkcjonowanie układu oddechowego;
5) podaje przykłady chorób układu oddechowego (angina, gruźlica, rak płuca) oraz zasady ich profilaktyki.
7. Układ moczowy i wydalanie. Uczeń:
1) przedstawia istotę procesu wydalania i podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka (mocznik, dwutlenek węgla) oraz wymienia narządy biorące udział w ich wydalaniu;
3) podaje przykłady chorób układu moczowego (zakażenia dróg moczowych, kamica nerkowa) oraz zasady ich profilaktyki;
4) przedstawia znaczenie badania moczu w diagnostyce zakażeń układu moczowego, kamicy nerkowej i cukrzycy.
8. Układ nerwowy. Uczeń:
3) przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem;
4) przedstawia znaczenie snu w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego;
5) przedstawia negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego niektórych substancji psychoaktywnych: alkoholu, nikotyny (w tym w e-papierosach) oraz nadużywania kofeiny; przedstawia zagrożenia związane z zażywaniem narkotyków, środków dopingujących i dopalaczy.
Narządy zmysłów. Uczeń:
4) opisuje wpływ hałasu na zdrowie człowieka;
11. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń:
2) opisuje fazy cyklu miesiączkowego kobiety;
5) przedstawia cechy fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka;
6) przedstawia zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową;
7) uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy i raka prostaty.
Bibliografia
- Akcja Tron, Przewodnik dla uczniów. 2. edycja
- Akcja Tron, Poradnik dla nauczycieli 2. edycja
- G. Vigarello, Czystość i brud. Higiena ciała od średniowiecza do XX wieku, Warszawa 1998 i kolejne (Część I, rozdz. 1. Woda, która się wsącza).
Netografia
- Higiena osobista i intymna w okresie dojrzewania. Pozyskano z: https://akademia-dojrzewania.pl/artykuly/dziewczyny/higiena-osobista-i-intymna-w-okresie-dojrzewania
- Z higieną osobistą za pan brat, https://www.gov.pl/web/psse-wieliczka/z-higiena-osobista-za-pan-brat2
- Rotawirusy, https://www.gov.pl/web/gis/rotawirusy
- M. Jarosz, Piramida zdrowego żywienia i stylu życia dzieci i młodzieży, https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/piramida-zdrowego-zywienia-i-stylu-zycia-dzieci-i-mlodziezy-2/